تصور کن تو یه شهر بزرگ زندگی می کنی که کلی خیابون، پل، و جاده داره و همه جا پر از ماشین و آدمه. حالا، اگه هیچ قانونی برای ترافیک نباشه و کسی نباشه که به این شلوغی ها نظم بده، چی می شه؟ احتمالاً همه جا ترافیک سنگین، تصادف و کلی مشکل پیش میاد. حالا این شهر رو به عنوان شبکه کامپیوتری خودت در نظر بگیر. شبکه ای که همه دستگاه هات از لپ تاپ گرفته تا گوشی هوشمندت بهش وصل هستن. اگه کسی نباشه که این شبکه رو مدیریت کنه، خیلی زود مشکلاتی مثل کندی اینترنت، قطع و وصل شدن های مکرر و حتی خطرات امنیتی برات پیش میاد. اینجاست که مدیریت شبکه وارد صحنه می شه؛ همون نیروی نامرئی ای که همه چی رو تو شبکه به بهترین شکل ممکن مدیریت می کنه.

مدیریت شبکه چیست؟

مدیریت شبکه (Network management) یعنی وقتی که مدیرای شبکه دست به کار می شن و با استفاده از مهارت ها، فرآیندها و ابزارهای مختلف، مطمئن می شن که همه منابع شبکه - مثل سخت افزار، فضای ذخیره سازی، حافظه، پهنای باند، داده ها و قدرت پردازش - به بهترین شکل و با امنیت کامل در دسترس کاربران و سرویس ها قرار می گیرن.

مدیریت شبکه کمک می کنه که انتقال داده ها توی یه سازمان به خوبی انجام بشه، شبکه رو زیر نظر داشته باشن، امنیتش رو تأمین کنن و از همه مهم تر، اون رو به طور مؤثر مدیریت و نگهداری کنن. برای مثال، بخش IT یه سازمان ممکنه تصمیم بگیره که اولویت دسترسی به قدرت پردازش و حافظه شبکه رو برای برنامه های خیلی مهم تر بذاره، و برنامه های غیرضروری یا کم اهمیت تر رو تو صف بعدی قرار بده.

گاهی اوقات، یه سازمان ممکنه تصمیم بگیره که بخشی یا همه ی کارهای مدیریت شبکه رو به یه شرکت خدمات مدیریت شده (MSP) بسپاره تا تیم IT داخلیشون آزادتر بشه یا وقتی که توانایی ها و تخصص های شبکه درون سازمان محدود باشه. این شرکت های MSP ممکنه دسترسی های پایه شبکه مثل خطوط شبکه محلی (LAN) و شبکه گسترده (WAN) رو مدیریت کنن، و حتی به مدیریت اتصالات پیچیده تر مثل شبکه های WAN مبتنی بر نرم افزار (SD-WAN) هم بپردازن.

سیستم مدیریت شبکه چیست؟

شاید شنیده باشی که از اصطلاح "مدیریت شبکه" برای اشاره به سیستم های IT که مدیرای شبکه و مراکز عملیات شبکه (NOC) استفاده می کنن هم استفاده بشه. این سیستم ها کارهایی مثل تأمین منابع، مدیریت پیکربندی، مدیریت خطاها، مدیریت عملکرد و مدیریت امنیت رو انجام می دن.

در حالی که مدیریت شبکه به وظایفی اشاره داره که مدیران برای نگهداری و ایمن سازی شبکه انجام می دن، سیستم مدیریت شبکه - که بهش نرم افزار مدیریت شبکه هم می گن - یه ابزاره که به مدیران کمک می کنه این وظایف رو بهتر انجام بدن. به طور خاص، یه سیستم مدیریت شبکه اطلاعات لحظه ای رو از دستگاه های شبکه جمع آوری می کنه و به مدیران یه نقطه کنترل مرکزی می ده که از اونجا می تونن سیاست های امنیتی شبکه رو مدیریت کنن، منابع شبکه رو تخصیص بدن و کارهای دیگه ای انجام بدن. برای مثال، یه مدیر شبکه می تونه یه سیاست جانشینی برای برنامه های خیلی مهم تنظیم کنه که اگه یه قطعی شبکه به وجود اومد، حافظه به طور خودکار از یه مکان پشتیبان منتقل بشه تا دسترسی به سرویس اصلی مختل نشه.

سیستم های مدیریت شبکه این قابلیت ها رو فراهم می کنن:

• شناسایی پیشگیرانه مشکلات شبکه، اغلب با استفاده از قابلیت های هوش مصنوعی و یادگیری ماشین (AI/ML) که الگوهای رفتاری شبکه رو تشخیص می دن و به سرعت به مشکلات شبکه پاسخ می دن.
• نظارت بر تخصیص منابع و امنیت شبکه.
• سرعت بخشیدن به عیب یابی از طریق یه نقطه کنترل مرکزی برای ترافیک شبکه و مدیریت عملکرد.
• اتوماسیون شبکه که نیاز به دخالت انسانی توی کارهای تکراری مثل مدیریت پیکربندی شبکه و بروزرسانی ها رو از بین می بره.

مدیریت شبکه چگونه کار می کند؟

سیستم های مدیریت شبکه (NMS) داده هایی رو از دستگاه های شبکه جمع آوری می کنن تا ببینن که اون ها چطوری کار می کنن و چه عملکردی دارن. این کار بدون دقت به جنبه های مختلفی که با هم کار می کنن تا یه زیرساخت IT کارآمد رو تضمین کنن، ممکن نیست. این اجزا شامل موارد زیره:

• مدیریت شبکه: مدیرای شبکه مسئول مدیریت روزانه شبکه هستن، شامل نظارت، عیب یابی و نگهداری دستگاه های شبکه. اون ها مطمئن می شن که شبکه با بهترین عملکرد، قابل اعتماد و امنه.
• تخصیص شبکه: این شامل تخصیص و پیکربندی منابع شبکه برای تأمین نیازهای کاربران و برنامه هاست. تخصیص شامل وظایفی مثل راه اندازی دستگاه های جدید، تخصیص پهنای باند و تعریف پارامترهای کیفیت خدمات (QoS) می شه.
• امنیت شبکه: مدیریت امنیت روی حفاظت از شبکه در برابر تهدیدات مختلف، مثل دسترسی های غیرمجاز، بدافزارها و نقض های داده ها تمرکز داره. این شامل اجرای سیاست ها و پروتکل های امنیتی مثل فایروال ها، کنترل های دسترسی و سیستم های تشخیص نفوذه.
• اتوماسیون شبکه: اتوماسیون شبکه وظایف مدیریت شبکه رو با استفاده از ابزارهای نرم افزاری و اسکریپت ها خودکار می کنه. ایده اصلی اینه که دخالت انسانی و احتمال خطا رو کاهش بده.
• نگهداری شبکه: شبکه ها باید به طور منظم نگهداری بشن تا به درستی کار کنن. مثال هایی از وظایف نگهداری شامل بروزرسانی نرم افزارها، رفع آسیب پذیری های نرم افزاری و جایگزینی قطعات سخت افزاری خراب می شه تا شبکه قابل اعتماد و با عملکرد مناسب بمونه.
• پروتکل های شبکه: پروتکل های شبکه قوانین و استانداردهایی هستن که ارتباط بین دستگاه ها روی شبکه رو کنترل می کنن. مدیریت شبکه شامل پیکربندی و نگهداری این پروتکل ها برای تضمین ارتباط و تبادل داده بی دردسر می شه.
• تحلیل شبکه: تحلیل شبکه شامل جمع آوری و تحلیل داده ها از دستگاه ها و زیرساخت شبکه برای شناسایی روندها، کشف ناهنجاری ها و بهینه سازی عملکرد شبکه می شه. ابزارهای تحلیلی به مدیران کمک می کنن تصمیم گیری های مبتنی بر داده رو برای بهبود سلامت کلی شبکه انجام بدن.

مثال هایی از وظایف مدیریت شبکه

وقتی صحبت از مدیریت شبکه می شه، یه سری کارای مهم هست که باید انجام بشه تا شبکه همیشه سرحال و آماده به کار بمونه. این کارها شامل موارد زیر می شه:

• بروزرسانی نرم افزارها در دستگاه های شبکه: یکی از کارای مهم مدیریت شبکه اینه که آپدیت های نرم افزاری رو روی دستگاه های مختلف شبکه، مثل روترها، گوشی ها و حتی چاپگرها اعمال کنیم. این کار بسته به قابلیت های تیم IT و سیستم مدیریت شبکه می تونه به صورت خودکار انجام بشه.
• نگهداری شبکه: وقتی که شبکه دچار مشکل می شه یا نیاز به بروزرسانی نرم افزار یا سخت افزار داره، مدیران شبکه باید دست به کار بشن. این کار شامل تعمیر و نگهداری قطعات و همچنین ارتقاء نرم افزارها و سخت افزارهای ضروری برای عملکرد شبکه هست.
• نظارت بر عملکرد شبکه: یکی دیگه از وظایف مهم، نظارت مداوم بر عملکرد شبکه ست تا مطمئن بشیم همه چی به بهترین شکل کار می کنه و هیچ افت عملکردی نداریم.
• شناسایی تهدیدات امنیتی و رفع نقاط ضعف شبکه: مدیران شبکه باید همیشه گوش به زنگ باشن تا هر نشانه ای از تهدیدات امنیتی یا نفوذها رو شناسایی کنن. ابزارهای هوش مصنوعی می تونن تو این کار کمک کنن و به مدیران شبکه هشدار بدن. نمونه هایی از این تهدیدات می تونن حملات باج افزار و حملات DDoS باشن. همچنین، مشکلات امنیتی مثل نصب نادرست سخت افزار، رمزهای عبور ضعیف و ضعف های قابل سوءاستفاده در سیستم عامل ها هم باید شناسایی و رفع بشن.
• تقویت امنیت شبکه: برای اینکه شبکه امن تر بشه، مدیران شبکه باید فایروال هایی ایجاد کنن که جلوی فعالیت های مشکوک رو بگیرن و همچنین احراز هویت چندمرحله ای (MFA) رو اعمال کنن تا امنیت بیشتری فراهم بشه.
• مدیریت آدرس های IP: مدیران شبکه باید یه فهرست از آدرس های IP موجود و غیرموجود داشته باشن. وقتی دستگاه های جدیدی به شبکه اضافه می شن یا از شبکه حذف می شن، باید آدرس IP مناسب به اون ها اختصاص بدن یا ازشون بگیرن. در شبکه های بزرگ تر، این آدرس ها معمولاً به صورت خودکار و دینامیک توسط سرور DHCP اختصاص داده می شن.
• تخصیص منابع شبکه: مدیران شبکه باید منابع شبکه مثل پهنای باند و کانال های انتقال (مثل کابل، پهنای باند، 5G، LTE، ماهواره و غیره) رو به شکلی اختصاص بدن که دسترسی بین کاربران، دستگاه های IoT، برنامه ها و داده ها با سطح عملکرد مطلوب برقرار بشه.
• تنظیم کنترل های دسترسی شبکه: این کار برای این انجام می شه که مشخص کنیم چطوری دستگاه های متصل به شبکه و برنامه ها در محیط های ابری به داده ها دسترسی پیدا می کنن. برای مثال، ممکنه یه کنترل دسترسی وجود داشته باشه که مانع انتقال داده های حساس از طریق شبکه به یه محیط ابری عمومی بشه.

انواع مدیریت شبکه

مدیریت شبکه به پنج دسته اصلی تقسیم می شه که هر کدوم به شکلی متفاوت به نظارت و نگهداری شبکه می پردازن:

مدیریت خطا

مدیریت خطا یا "Fault Management" یعنی پیدا کردن، جداسازی و رفع مشکلات یا خطاهای شبکه. این بخش از مدیریت شبکه به صورت مداوم شبکه رو زیر نظر داره و اگر مشکلی پیش بیاد، به سرعت هشدار می ده. هدف اصلی این نوع مدیریت، کم کردن زمان خرابی شبکه و افزایش زمان دسترسی و عملکرد شبکه ست.

مدیریت پیکربندی

مدیریت پیکربندی یا "Configuration Management" کنترل زیرساخت شبکه رو با ردیابی اجزای مختلف شبکه مثل روترها، سرورها، سوئیچ ها و فایروال ها حفظ می کنه. این مدیریت شامل جزئیات پیکربندی این دستگاه ها می شه که باعث می شه تغییرات رو به شکل کارآمدتری اجرا کنیم و احتمال خطا رو کاهش بدیم. برای این کار از روش هایی مثل اسکریپت های خودکار، قالب ها و کنترل نسخه استفاده می شه.

مدیریت عملکرد

مدیریت عملکرد یا "Performance Management" به نظارت بر کارایی کلی شبکه می پردازه. این مدیریت معیارهایی مثل استفاده از لینک، نرخ از دست رفتن بسته ها و زمان پاسخ دهی شبکه رو دنبال می کنه. هدف اینه که مطمئن بشیم شبکه بهینه کار می کنه و در صورت نیاز، تنظیمات لازم رو برای بهبود سرعت، دسترسی و کیفیت خدمات انجام بدیم. عملکرد شبکه معمولاً از طریق نظرسنجی، مانیتورینگ مصنوعی و تحلیل داده های شبکه اندازه گیری می شه.

مدیریت امنیت

مدیریت امنیت یا "Security Management" از شبکه در برابر دسترسی های غیرمجاز و تهدیدات سایبری محافظت می کنه. این مدیریت از ابزارهایی مثل فایروال ها، رمزنگاری و احراز هویت برای کنترل دسترسی و حفاظت از منابع شبکه استفاده می کنه. همچنین، از روش هایی مثل تحلیل لاگ ها، ممیزی ها و بررسی های تطابقی استفاده می شه تا حملات رو قبل از آسیب جدی شناسایی و از نفوذهای بعدی جلوگیری کنه.

مدیریت حسابداری

مدیریت حسابداری یا "Accounting Management" میزان استفاده از منابع شبکه رو برای اهداف حسابداری و صورت حساب زیر نظر داره. این مدیریت معیارهایی مثل استفاده از پهنای باند، مصرف ذخیره سازی و دسترسی به دستگاه ها رو پیگیری می کنه. ارائه دهندگان خدمات شبکه از این مدیریت برای صدور صورتحساب به مشتریان استفاده می کنن و سازمان ها هم برای تخصیص هزینه ها و برنامه ریزی بودجه های داخلی ازش بهره می برن.

پروتکل مدیریت شبکه چیست؟

پروتکل مدیریت شبکه مجموعه ای از فرآیندها، روش ها و سیاست ها برای مدیریت، نظارت و نگهداری شبکه رو تعریف می کنه. این پروتکل به مدیران شبکه کمک می کنه که اطلاعاتی مثل دسترسی پذیری، تأخیر شبکه، از دست رفتن بسته ها و خطاها رو از دستگاه های شبکه به دست بیارن و از طریق سیستم مدیریت شبکه مشاهده کنن.

سیستم مدیریت شبکه همچنین می تونه به صورت خودکار اطلاعات رو از دستگاه ها جمع آوری کنه تا وظایفی مثل بروزرسانی نرم افزار یا نظارت بر عملکرد رو خودکار انجام بده. مثال هایی از پروتکل های مدیریت شبکه شامل:

• SNMP (Simple Network Management Protocol): یه پروتکل استاندارد باز که هر عنصر شبکه رو مورد پرسش قرار می ده و پاسخ ها رو برای تحلیل به سیستم ارسال می کنه.
• ICMP (Internet Control Message Protocol): یه لایه شبکه TCP/IP که خدمات مربوط به عیب یابی، کنترل و پیام های خطا رو ارائه می ده.
• Streaming telemetry: یه پروتکل که شاخص های کلیدی عملکرد رو به صورت لحظه ای از دستگاه های شبکه به سیستم ارسال می کنه.

مزایای مدیریت شبکه چیست؟

مدیریت شبکه کلی مزیت داره، از جمله:

• دید کامل از شبکه: تیم های عملیات شبکه و مهندسی از سیستم های مدیریت شبکه برای نظارت مرکزی و مشاهده عملکرد شبکه ها و محیط های ابری استفاده می کنن.
• تشخیص و جلوگیری از خرابی های غیرمنتظره: مدیران شبکه می تونن از ابزارهای نظارت مبتنی بر هوش مصنوعی استفاده کنن تا قطعی های احتمالی رو شناسایی و یا از وقوع اون ها جلوگیری کنن یا سیاست های جانشینی رو تنظیم کنن که ترافیک و منابع رو به مسیرهای دیگه هدایت کنه.
• بهینه سازی عملکرد: با استفاده از دید کامل و دسترسی به داده های عملکرد شبکه که سیستم های مدیریت شبکه فراهم می کنن، تیم های عملیات شبکه و مهندسی می تونن تصمیمات بهتری بگیرن که باعث بهبود کارایی، مقرون به صرفه بودن، دسترسی و امنیت شبکه می شه. علاوه بر این، یه شبکه بهینه شده احتمالاً تجربه کاربری بهتری ارائه می ده چون تأخیر و زمان پاسخ دهی کمتر می شه و دسترسی بهتری فراهم می شه.

سوالات متداول

1. مدیریت شبکه چه بخش های اصلی ای داره؟

طبق مدل مدیریت شبکه ای که سازمان بین المللی استانداردسازی (ISO) تعریف کرده، مدیریت شبکه پنج بخش اصلی داره: مدیریت خطا، مدیریت پیکربندی، مدیریت حسابداری، مدیریت عملکرد و مدیریت امنیت.

2. دو نوع پروتکل مدیریت شبکه چی هستن؟

دو نوع پروتکل اصلی مدیریت شبکه شامل SNMP (Simple Network Management Protocol) و ICMP (Internet Control Message Protocol) هستن. SNMP روشی برای ارتباط با عناصر شبکه ایه که می خوایم مانیتور کنیم، در حالی که ICMP برای ارسال پیام های خطا و اطلاعات عملیاتی استفاده می شه و نشون می ده که ارتباط با دستگاه های شبکه موفق بوده یا نه.

3. مدیریت شبکه چطوری پیاده سازی می شه؟

برای پیاده سازی مؤثر مدیریت شبکه، سازمان ها معمولاً از سیستم های مدیریت شبکه، ابزارهای مانیتورینگ و نرم افزارهای تخصصی برای وظایف خاص استفاده می کنن. همچنین از مدیران و مهندسان شبکه ماهر برای نظارت و نگهداری زیرساخت های شبکه بهره می گیرن.

4. انواع اصلی شبکه ها کدوم ها هستن؟

چند نوع شبکه وجود داره، اما معروف ترین ها شامل شبکه شخصی (PAN)، شبکه محلی (LAN)، شبکه گسترده (WAN) و شبکه کلان شهری (MAN) هستن.

5. یه مدیر شبکه چه کاری انجام می ده؟

یه مدیر شبکه بر سیستم های کامپیوتری شرکت نظارت می کنه. اون ها پروتکل های امنیتی رو تنظیم و اجرا می کنن و همیشه گوش به زنگ تهدیدات سایبری هستن که ممکنه شبکه رو به خطر بندازه. اون ها می تونن سیستم ها رو برای حداکثر کردن سرعت و کارایی تنظیم کنن و پیش بینی کنن که چه زمانی نیاز به بروزرسانی یا جایگزینی وجود داره.

جمع بندی

مدیریت شبکه به عنوان یکی از ارکان اصلی در دنیای فناوری اطلاعات، وظیفه داره تا شبکه های پیچیده و گسترده امروزی رو با کمترین خطا و بیشترین امنیت اداره کنه. از نظارت بر عملکرد گرفته تا تضمین امنیت و بهینه سازی منابع، همه و همه جزئی از این وظایف مهم هستن. به همین دلیل، داشتن یه سیستم مدیریت شبکه قوی و کارآمد، می تونه به سازمان ها کمک کنه تا بدون دغدغه از خرابی ها و مشکلات، روی اهداف اصلی خودشون تمرکز کنن. با استفاده از ابزارهای پیشرفته و بهره گیری از متخصصان ماهر، مدیریت شبکه می تونه تجربه کاربری بهتری رو به ارمغان بیاره و از هرگونه مشکل غیرمنتظره جلوگیری کنه. پس اگه به فکر داشتن یه شبکه سالم و بدون دردسر هستی، مدیریت شبکه رو جدی بگیر!